باوجود اینکه تولید نخستین باتری‌ها در دنیا را به ایرانیان و به طور خاص به کشف باتری تاریخی مشهور به «باتری اشکانی» یا «باتری بغداد» ارتباط می‌دهند؛ اما تولید باتری در ایران در ابتدا با هدف تامین نیاز باتری‌های قوه انجام شد و سپس  تولید باتری با هدف تامین نیازهای نظامی توسط شرکت باتری نیرو (با نام فعلی توسعه منابع انرژی توان یاصبا باتری) ادامه پیدا کرد.

ساختار باتری اشکانی

پیل پارتیانی یا باتری بغداد با قدمت بیش از ۲۰۰۰ سال در منطقه خوچوت شهر بغداد کشف شده که در آن زمان جزو ایران باستان به حساب می‌آمد. به طور کلی این شئ کوزه‌ای مانند با برش عرضی از سه قطعه لوله فلزی داخلی، مایع بین فلزی و لوله مسی تقسیم شده است. برای تولید جریانی در حدود یک و نیم ولت به وسیله این کوزه لازم است که مایع اسیدی همچون سرکه، آبلیمو یا آب ‌انگور در داخل این کوزه بدون سر ریخته شود. به طور حتم وقتی بخش قیر یا آسفالت ‌مانند بین فلز مس و مایع خارجی حائل شده و همچنین به دلیل عدم ارتباط بین میله فلزی و قطعه مسی، کاربرد این شی حداقل به باتری‌های امروزی نزدیک بوده است. می‌توان حتی کاربرد آبکاری طلا، تمیزکردن اشیا یا حتی تخفیف دردها را برای این قطعه متصور شد، اما هرچه هست با کشف این قطعه ایرانیان را می‌توان تولیدکنندگان نخستین باتری در دنیا دانست. اما در دوران مدرن تولید باتر‌ی‌های که با علم توسعه داده شده توسط تئوری‌های جیمز وات ساخته می‌شد، در ابتدا محمدتقی برخوردار به عنوان یک تاجر پسته اقدام به واردات باتری‌های برند رای‌او‌واک «Ray-o-vac» آمریکایی کرد که تولید آنها در شیکاگو آمریکا در سال ۱۹۰۶ توسط جیمز بون رمزی اهل فرانسه آغاز شده بود. این شرکت در ابتدا اقدام به تولید باتری‌های ۶ اینچی برای رادیوها می‌کرد، اما با افزایش کاربرد چراغ قوه به سمت تولید باتری‌های قلمی سایز D (با سابقه ساخت ۱۲۳ ساله) کرد که به عنوان نخستین باتری‌های چراغ قوه شناخته می‌شدند. محمدتقی برخوردار پس از چند سال واردات باتری‌های سایز D برند رای‌او‌واک، اقدام به احداث کارخانه‌ای براساس همین باتری‌ها کرد که قوه پارس نام داشت. اگرچه شرکت‌های دیگری تا پیش از انقلاب اقدام به تولید باتری‌های قلمی به عنوان رقیب پارس کردند، اما تولید نخستین باتری‌های سرب اسیدی باتوجه به نیازهای نظامی کشور شکل گرفت.

آغاز فعالیت باتری‌سازی نیرو

شرکت باتری‌سازی نیرو با اهداف نظامی فعالیت خود را آغاز کرد اما در ادامه همین شرکت وارد تامین نیاز مصرف کننده و تولید باتری برای بازار شد. این مجموعه طی چندین سال تنها تامین‌کننده نیاز داخلی کشور بود و حتی پیش از ورود بازیگران جدید در این صنعت اقدام به تاسیس آزمایشگاه بررسی کیفی باتری کرد. تاسیس همین آزمایشگاه باعث شد تا امکان حضور شرکت‌های ثانویه برای تولید باتری در کشور بررسی شود. در ادامه به پیگیری روند خروج بازار باتری از حالت تک قطبی صبا باتری می‌پردازیم.

سال ۱۳۶۹ اولین تلاش برای احداث دومین کارخانه تولید باتری خودرو

آخرین روزهای دهه ۶۰ شمسی فرصت مناسبی برای بررسی ابعاد تاسیس دومین کارخانه تولید باتری استارتی با توجه به کمبود شدید باتری در کشور و عدم امکان واردات در حجم بالا بود. در نهایت پس از گذشت چهار سال و در سال ۱۳۷۳ شرکت تولیدی برنا باتری فعالیت خود را آغاز کرد. اگرچه از همان ابتدا حجم فروش برنا باتری در مقایسه با صبا باتری چندان قابل مقایسه نبود، اما رفته رفته جایگاه خود را پیدا کرد و در حال حاضر برنا باتری با ۱۵ برند باتری بعد از سپاهان باتری در جایگاه سوم بازار کشور قرار گرفته است. دو سال بعد از برنا، شرکت توان پرداز باتری محصولات خود با برند آرتا، آرک گلدن،رینو و هاگن به بازار عرضه کرد. اما برای تاسیس دومین بازیگر بازار باتری کشور لازم بود تا سال ۱۳۷۸ صبر کنیم.

تاسیس سپاهان باتری

دومین تولیدکننده بزرگ باتری در کشور فعالیت خود را به عنوان اولین تولیدکننده باتری‌های سیلد با ظرفیت ۲۰۰ هزار باتری در سال آغاز به کار کرد. از این شرکت می‌توان به عنوان بزرگترین تولیدکننده بخش خصوصی در صنعت باتری یاد کرد. کارخانه سپاهان باتری فعالیت خود را در سال ۷۹ آغاز کرد، اما سپاهان باتری هم مانند سایر تولیدکنندگان باتری در کشور تا سال ۱۳۸۴ صرفا توان تولید باتری‌های آنتیموانی غیر سیلد را داشت. اما در سال ۱۳۸۲ این شرکت اقدام به خرید خط تولید باتری سیلد از کشور کره‌جنوبی کرد. این خط تولید تحت عنوان فاز دوم احداث این کارخانه شناخته می‌شود و در نهایت نیز فاز سوم کارخانه در سال ۱۳۸۳ طراحی و در نهایت در سال ۱۳۸۴ مجتمع صنعتی سپاهان باتری با حضور وزیر صنایع و معادن وقت افتتاح شد. یک سال بعد مجتمع صنعتی پارسیان پارت پاسارگاد به عنوان زیرمجموعه سپاهان باتری با هدف احداث اولین کارخانه «سازگار با محیط‌زیست» برای «بازیافت باتری‌های فرسوده سرب اسیدی» تاسیس شد و پس از انتقال تکنولوژی و ساخت ماشین آلات در سال ۱۳۸۸ برای تولید شمش سرب خالص و آلیاژی به بهره‌برداری رسید. طی سه سال (۱۳۸۳ الی ۱۳۸۶) ظرفیت سپاهان باتری به ۲ میلیون قطعه باتری در سال رسید و در حال حاضر نیز ظرفیت تولید باتری‌های سیلد و غیر سیلد در سپاهان باتری به ۵ میلیون قطعه می‌رسد. در سال ۱۳۹۵ همکاری سپاهان باتری و شرکت سوزوکی ژاپن در ایران شروع کرد و پس از آن روند تولید باتری‌های این برند در ایران آغاز شد. البته از سال ۱۳۹۸ عرضه محصولات این شرکت با برندهای دیگری همچون اوربیتال، اوربیتال سیلور و پاور ایکس آغاز شد. جالب اینجاست که سال ۷۹ زمان آغاز به فعالیت یک باتری‌ساز مهم دیگر به نام آران نیرو در منطقه آزاد تجاری ارس بود. اما فعالیت این شرکت محدود به تامین نیاز گروه خودروسازی نیرو شد ولی بعدا محصولات این شرکت به صورت محدود و تحت عنوان برندهای آمیکو، تراست پاور، هایپر، ژورلو، ویکن و الکترون نیز عرضه شد.

باتری‌سازی در دهه ۸۰ شمسی

پس از آغاز فعالیت تولید باتری‌های سیلد در سال‌های میانی دهه ۸۰، شرکت‌های دیگری نیز فعالیت خود برای تولید باتری را آغاز کردند. از جمله این شرکت‌ها می‌توان به نیروگستران خراسان اشاره کرد که البته در ابتدا برای تامین نیاز خط تولید خراسان ایران خودرو فعالیت خود را آغاز کرد. اما از سال ۱۳۹۵ با خریداری سهام این شرکت توسط یک فرد حقیقی، روند تولید باتری‌‌های سیلد کلسیمی در این شرکت سرعت گرفت. در ارومیه نیز شرکت آذر باتری فعالیت خود را از ۱۷ سال پیش (۱۳۸۳) برای تامین نیاز ماموت دیزل و سایپا دیزل آغاز کرد. یکی از شرکت‌هایی که فعالیت خود را در ابتدا به صورت وارد کننده آغاز کرده بود و سپس وارد فاز تولید شد نیز در سال‌های ابتدایی دهه ۸۰ افتتاح شد. شرکت اندیشکاران راد از سال ۱۳۸۴ اقدام به واردات باتری‌های خودرویی و UPSای به صورت رسمی با برندهای معروفی همچون داوگلد از دلکور کره، کوبا از اطلس کره، رونیز از گلوبت کره جنوبی، وستا از ویستای اکراین، وان یو‌پی‌اس از شرکت فرست پاور چین و پونا از کشور فیلیپین فعالیت خود را آغاز کرد. سپس با سرمایه‌گذاری ۳۰ میلیارد تومانی در سال ۱۳۹۷ این شرکت وارد فاز تولید شد. اگر بخواهیم به سراغ غرب کشور برویم، نخستین باتری‌ساز این منطقه را می‌توان روئین ‌باطری غرب دانست که فعالیت خود را از سال ۱۳۸۶ با برندهای کایکو، دی‌سل و اسپیکو آغاز کرد.

افزوده شدن رقبای جدید

باتوجه به اینکه قرار نبود رقابت تامین بازار صرفا بین سه باتری‌ساز دنبال شود، شرکت‌های دیگری در ابعاد متوسط برای پوشش بهتر بازار اعلام حضور کردند. در این میان می‌توان به شرکت پاسارگاد صنعت باطری اشاره کرد که از همان ابتدای فعالیت در سال ۱۳۸۳ با هدف تولید باتری‌های سیلد کلسیم با ظرفیت یک میلیون قطعه باتری تاسیس شود ولی فعالیت رسمی این شرکت از سال ۱۳۹۰ در شهرک صنعتی گرمسار (استان سمنان) رقم خورد. در حال حاضر محصولات این شرکت تحت برندهای پروتون، هندل، لیدر، عقاب، شاهین، سیمرغ، دنیز، تایگون، باطریکس و کینگ‌پاور به بازار عرضه می‌شود.

گرم شدن تنور باتری سازی در دهه ۹۰

پس از پایان دهه ۸۰ رقبای اصلی صنعت باتری همدیگر را شناخته بودند و باوجود واردات محصولات خارجی نیاز مصرف‌کنندگان تقریبا بدون مشکل تامین میشد، تا اینکه امکان واردات باتری لغو شد و ظرفیت‌های جدیدی برای تولید باتری در کشور ایجاد شد. به این ترتیب هم شرکت‌های اصلی تلاش بیشتری برای تامین محصولات باکیفیت‌تر و جلب نظر مشتری خاص پسند کردند و هم شرکت‌های دیگری برای تامین کامل بازار ایجاد شدند. از جمله این شرکت‌ها می‌تون به دورنا باتری ارس اشاره کرد که در سال ۱۳۹۲ در منطقه آزاد تجاری ارس تاسیس شد و طی ۸ سال اخیر اقدام به تولید با برندهای ارس، پوشیتا، نوبل و دورنا مایت کرده است. شرکت آذر تابان مطمئن نیز از سایر مجموعه‌هایی است که با مشاهده شرایط بازار فعالیت خود را در این حوزه طی سال ۱۳۹۳ آغاز کرد. اما در انتها قصد داریم به شرکت شجع باطری اشاره کنیم که از دو سال پیش فعالیت خود را به عنوان تولید کننده آغاز کرده ولی سال ۱۳۹۲ الی ۱۳۹۵ موفق به کسب جایگاه بزرگترین توزیع‌کننده سراسری باتری از سوی سازمان توسعه منابع انرژی توان یا همان صبا باتری شده است. در واقع این نمایندگی ۳۰ ساله صبا پس از توزیع گسترده محصولات این شرکت اقدام به تاسیس کارخانه‌ای برای تولید محصولات خود با برند تینو، کارپیل و کاما کرد. این روند کماکان ادامه دارد و هر روز احتمال تاسیس کارخانه دیگری برای انتقال تکنولوژی بالاتر و ایجاد رقابت بیشتر در بازار باتری کشور وجود دارد. به نظر شما طی این سال‌ها کدام شرکت بیشترین سرعت رشد را تجربه کرده است؟